De geschiedenis van de mensheid wordt vaak verdeeld in tijdperken, wel omlijnd door evenementen en personages met precieze data, namen en plaatsen. De grote veranderingen in de menselijke geest zouden het werk zijn van genieën die plots een revolutie hebben teweeggebracht in de hen omringende cultuur, alsof ze als een deus ex machina verschenen in de laatste acte van een toneelstuk. Het moment waarop de antichi (de ouden) het stokje doorgaven aan de moderni (de modernen) heeft veel weg van een faseovergang in de thermodynamica: op het moment dat de kritieke temperatuur bereikt is, veranderen plots alle watermolecules van vloeistof in gas, alsof ze gedirigeerd worden door een onzichtbare orkestdirigent.

Op gelijkaardige manier is ons verteld dat de overgang tussen het muzikale tijdperk van de renaissance in dat van de barok het werk was van grote componisten als Claudio Monteverdi en theoretici als Vincenzo Galilei, waarbij het hele gamma tussen de zogenoemde polyfone en monodische stijl genegeerd wordt.

Eén van de missing links in de stijlevolutie van de 16de eeuw is het zogenoemde arioso madrigaal. De naam zelf bevat een paradox: hoe kan een madrigaal, zijnde een muzikale voorstelling van profane poëzie in polyfone stijl, de kenmerken bezitten van een aria, immer geassocieerd met solozang? Het begrip aria is veel ouder dan we meestal denken. Het duidde melodische en harmonische patronen aan, die door minstrelen, vertellers en virtuozen gebruikt werden om geïmproviseerde gedichten of de literaire canon van muziek te voorzien.

De arioso madrigalen maakten een brug tussen die volkse muziektraditie in Italië en de polyfonie die de oltremontani er introduceerden, en legden op die manier de basis voor de artistieke hervorming van de barok.

Recente studies tonen aan hoe de traditie van de ottava rima gebruikt werd in dat nieuwe madrigaalrepertoire. De onbetwiste ster in dat genre is de Orlando Furioso van Ludovico Ariosto, die met zijn verzen componisten inspireerde tot wel 666 madrigalen in de eeuw die volgde op de tweede en herwerkte uitgave van het boek in 1532.

De verhalen over reizen, exotische plaatsen en liefdes tussen ridders en jonkvrouwen kunnen beschouwd worden als de pijlers van de moderne literatuur, waarin de legendes van de middeleeuwse literatuur zich vermengen met de waarden van een nieuwe wereld vol grote veranderingen en ontdekkingen. De personages van Ariosto hebben artiesten tot op de dag van vandaag geïnspireerd.

In ons concertprogramma Madrigali Ariosi leiden we u doorheen de amoureuze avonturen van de personages uit de Orlando Furioso via dit interessante muzikale genre.